Czynniki reprotoksyczne – co warto wiedzieć?

Czynniki, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na funkcje seksualne i płodność u osób dorosłych, jak również rozwój ich potomstwa, to czynniki reprotoksyczne. Podobnie jak czynniki rakotwórcze i mutagenne wpływają one niekorzystnie na zdrowie oraz mogą spowodować poważne, jak również nieodwracalne dla zdrowia skutki. Zwracają na to uwagę przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/431 z dn. 9 marca 2022 r. zmieniającej dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (Dz.U. UE L 88/1).

Właśnie w związku ze wspomnianą dyrektywą zmianie uległ art. 222 ustawy z dn. 26 czerwca
1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 z późn. zm.), a w konsekwencji zmienione również będzie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. z 2024 r. poz. 156).

Zmiany w Kodeksie pracy weszły w życie dn. 29 czerwca 2024 r. Podstawą prawną jest tu ustawa
z dn. 23 maja 2024 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy (Dz.U. z 2024 r. poz. 878). Natomiast wspomniane rozporządzenie będzie obowiązywać do czasu wydania w jego miejsce nowych przepisów, jednak nie dłużej niż do dn. 29 lipca 2024 r.

Istota zmian polega na dodaniu do substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy tych o działaniu reprotoksycznym. To zawiera zmodyfikowany art. 222 Kodeksu pracy.

I tak, w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym, pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia albo stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnieć́ nauki oraz techniki.

Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym, określonymi w wykazie, o którym mowa poniżej, jak również prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

Uwzględniając zróżnicowane właściwości substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym, ich zastosowanie i konieczność podjęcia niezbędnych środków zabezpieczających przed zagrożeniami wynikającymi z ich stosowania, minister właściwy ds. zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym ds. pracy określi, w drodze rozporządzenia:

• wykaz substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych
  o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym i sposób ich rejestrowania,
• sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym,
• sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy pracach, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym,
• wzory dokumentów dotyczących poziomu narażenia pracowników na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym i sposoby przechowywania oraz przekazywania tych dokumentów do podmiotów właściwych do rozpoznawania albo stwierdzania chorób zawodowych,
• szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym,
• warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników zatrudnionych przy pracach, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, mutagennym bądź reprotoksycznym.

Warto również wiedzieć, że narażenie zawodowe na substancje reprotoksyczne dotyczy dosyć sporej grupy pracowników. Chodzi tu przede wszystkim o zatrudnionych:

• w budownictwie,
• przy produkcji i w przetwórstwie tworzyw sztucznych,
• w przemyśle gumowym,
• w przemyśle farmaceutycznym,
• w przemyśle kosmetycznym,
• w przemyśle metalurgicznym,
• w warsztatach samochodowych,
• w zakładach fryzjerskich,
• w zakładach kosmetycznych,
• w placówkach ochrony zdrowia,
• przy produkcji i stosowaniu pestycydów.

Natomiast same substancje reprotoksyczne to m.in:

• toluen,
• styren,
• etoksyetanol,
• nitrobenzen,
• tlenek węgla,
• bisfenol A,
• estry kwasu ftalowego,
• ołów i jego związki,
• kadm i jego związki,
• rtęć i jej związki.